Inleiding
Voordat we de wandeling gaan maken, allereerst een stukje geschiedenis van het ontstaan van dit deel van het Scheepvaartkwartier.
In 1702 kreeg de Muizenpolder (het gebied tussen Westzeedijk, Scheepstimmermanslaan, Parklaan en Kievitslaan) een dijk langs de Maas, zodat de gebruikers van de tuinhuisjes geen last meer van overstromingen hadden. Die dijk aan de Maas was de noordkant van de huidige Parklaan.
De Muizenpolder met de dijk aan de Maas, met buitendijkse gorzen (aangeslibde grond), plattegrond 1839.
Rond 1850 werd een begin gemaakt met de stadsuitbreiding van Rotterdam richting het westen naar een plan van stadsarchitect W.N. Rose. Ook in onze wijk werd een groot gedeelte ingedijkt, waarbij de dijk aan de Maas naar het zuiden opschoof; zo ontstond de Westerkade met zijn herenhuizen. Tussen 1852 en 1854 werden de huidige Veerhaven en de Westerhaven gegraven. In de Calandstraat kun je de sporen van de Westerhaven nog zien in de vorm van pakhuizen, nu omgebouwd tot woningen.
Ontwerp Westerhaven en nieuwe straten langs de Maas en de haven, 1851
Na de opening van de Nieuwe Waterweg in 1872 bleek de Westerhaven al spoedig te klein voor de grotere zeeschepen die Rotterdam aandeden. In 1902 werd de haven gedempt. Op het vrijgekomen terrein werden grote woonhuizen en kantoren voor de ‘havenbaronnen’ gebouwd.
Ontwerp gedempte Westerhaven en Parklaan, gerealiseerd na demping haven, G.J. de Jongh, 1893
Start van de Wandeling
De wandeling start bij Parklaan 8 en eindigt, na een cirkelende wandeling, bij de Veerhaven. Druk op onderstaande knop om Google Maps te openen, hier vindt u van het eerste deel van de wandeling in .
Het tweede deel van de route is halverwege de pagina te vinden
Parklaan 8 – Wat is een graanelevatorhuis?
Het Rijksmonument op Parklaan 8 werd in 1914 gebouwd in opdracht van een Rotterdamse koploper in de havenindustrie, de Graan Elevator Maatschappij (GEM). Op het tegeltableau bovenin de gevel zie je een schip waarnaast aan weerszijden een graanelevator is afgemeerd: een verwijzing naar de oorspronkelijke gebruiker van het pand. Opmerkelijk is het diepe reliëf waarmee het tableau is uitgevoerd. Bij daglicht is het haast niet te zien; gebruik een verrekijker! De Rotterdamse architect Michiel Brinkman ontwierp het gebouw in de ‘Um 1800-stijl’, kenmerkend is de symmetrie en de herkenbare blokkenstructuur in de gevel. Hoewel vrij strak en sober zitten er toch nog verwijzingen naar classicistische stijlen zoals de guirlandes bovenin de gevel en de statige entree. Het moest er vooral voornaam en deftig uitzien.
Na een grondige renovatie waarbij veel oude elementen zijn hersteld is het tegenwoordig een bedrijfsverzamelgebouw.
Veerhaven 4. Wederopbouwpand?
Gelegen tussen twee monumentale voormalige kantoorpanden uit begin 20e eeuw valt nr. 4, een wederopbouwpand uit 1957 zeker op. Wederopbouw? Had het pand dat eerder op deze plek stond oorlogsschade gehad? Zeker niet! Houthandelaar Carel Stahl woonde hier op nummer 4 met zijn kunstzinnige echtgenote Sarah Lydia Stahl-Van Hoboken, die als amateurfotografe onder andere interieurs van panden in het Scheepvaartkwartier heeft fotografeerd. Het herenhuis werd in het najaar van 1955 gesloopt. Er kwam een uitbreiding van het linker buurpand, het kantoor van de Rotterdamsche Lloyd. Het ontwerp is van J.P. v.d. Aa, jr. Het gebouw is strak, zakelijk, ritmisch en heeft een betonskelet met een vliesgevel. Zoals bij veel naoorlogse gebouwen werd de gevel versierd met ornamenten; in dit geval een mozaïek reliëf met motieven van de zee en natuur gemaakt door Joan Bakker.
Zie voor meer informatie onder …………. Veerhaven 4
Veerhaven 4
Veerhaven 7 – Welke figuur hangt daar op de hoek van dit gebouw?
Dit is het voormalige hoofdkantoor van de befaamde havenbaron Willem Ruys, directeur van de Rotterdamsche Lloyd. Daarom zie je hier een scheepsboeg rustend op een hoekerker met het beeld van de god Hermes, de god van de handel. De gevel bevat veel directe linken met scheepvaart. Hoog boven de ingang: anker, Hermesstaf en vissen. De gevel is versierd met wapenschilden van Rotterdam en Batavia. De toren wordt bekroond met een natuurstenen omlijsting met Jugendstil ornament, vier waterspuwers en een smeedijzeren borstwering.
Het kantoor is in 1907-1909 gebouwd in Overgangsarchitectuur. De architecten J. Muller en C.M. Drooglever Fortuyn hebben zich laten inspireren door H.P. Berlage, en maakten gebruik van opvallende gele bakstenen boven een natuurstenen plint.
Zie voor meer informatie onder …………… Veerhaven 7
Calandstraat 5 – 15. Drie grote panden van dezelfde opdrachtgever
De drie panden zijn opgeleverd in 1910, 1912 en 1930. We bekijken het oudste pand (nr. 5 t/m 9). Het is gebouwd in de Overgangsstijl met bloemmotieven in Jugendstil. De architect is niet bekend. Het bestond oorspronkelijk uit twee herenhuizen met een tussenliggend kantoor. De gevelcompositie van de herenhuizen is bijna symmetrisch. De ronde toren bovenin is rondom gedecoreerd met een natuurstenen band en Jugendstil tegeltableaus met florale en stilistische motieven, die ook op het kantoorpand te vinden zijn. In het midden net onder de vlaggenmast zien we het wapen van Rotterdam met daar omheen allerlei taferelen uit de scheepvaart.
Op nr. 7 was het kantoor van de opdrachtgever voor de bouw van de panden, firma Wambersie & Zoon, cargadoors en expediteurs.
Op nr. 9 woonde Jhr Marten Reuchlin, oudste zoon van Otto Reuchlin, medeoprichter van de Holland-Amerika Lijn.
Jarenlang was het pand het onderkomen van de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR). Talrijke Rotterdammers waaronder veel jongeren hebben hier lessen gevolgd in dans, muziek, kunstgeschiedenis, literatuur of schrijven.
In 2013 werd het pand getransformeerd naar 24 hoogwaardige appartementen en een kantoorpand met een gezamenlijke binnentuin en dakterras.
Zie voor meer informatie onder: Calandstraat 5 - 15
De grondlegger van de Firma Wambersie was Amerikaans consul en cargadoor in Rotterdam.
Hoek Parkstraat 10/ Calandstraat. Invloeden uit berggebieden?
Een vreemde eend in de wijk! Dit pand is gebouwd in chaletstijl, een romantiserende bouwstijl die, vooral in het laatste deel van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw onder meer in Duitsland, Nederland, Noorwegen en IJsland werd toegepast.
De romantische gevoelens die in die tijd leefden voor het chalet, de traditionele bouwvorm van boerderijen in berggebieden, kwamen voort uit het feit dat rijkere mensen in de 19e eeuw naar Zwitserland trokken als toeristische bestemming en daar geconfronteerd werden met wat zij zagen als ‘onbedorven bergvolkeren’.
Nadat de eerste bewoner, C.W.O. Lucardie (vlashandelaar), na een jaar verhuisd was naar Parkstraat 6, trok J.V. Wierdsma, president-directeur van de Holland-Amerika Lijn (HAL) in het pand.
Zie voor meer informatie onder …………. Parkstraat 10/ Calandstraat
Jan Volkert Wierdsma
Parkstraat 2/ Parklaan 24. Het eerste hoge woongebouw in R’dam!
In 1931 kocht architect Willem van Tijen, een van de pioniers van het Nieuwe Bouwen, een perceel op de hoek van Parklaan en Parkstraat. In plaats van een villa of herenhuis wilde hij hier een hoog appartementengebouw realiseren en zo ervaring opdoen met nieuwe constructietechnieken en collectieve ruimtes. Het gebouw heeft een staalskelet, waardoor de indelingsmogelijkheden flexibel zijn. De vloeren zijn nog traditioneel van hout. De gevels zijn een vroeg voorbeeld van een vliesgevel. Er zijn stalen kozijnen toegepast.
De flat heeft per verdieping een woning van 150 vierkante meter.
De architect ging zelf met vrouw en peuter in de modelwoning op de bovenste verdieping wonen.
Het gebouw was een bouwtechnisch experiment. Van Tijen zei in 1970: ‘Het was een grote waag, samen met een bouwbedrijf. Ik wist van alles onvoldoende, maar wonder boven wonder slaagde het min of meer,’ …… ‘Het was een ramp; ik heb op die steigers gelopen zo van, verrek, als een plank scheefligt en ik donder naar beneden, dan ben ik er godzijdank vanaf, begrijpt u wel.’
Bergpolderflat, na Parklaan 24 ontworpen door Van Tijen in samenwerking met Brinkman & Van der Vlugt.
Parklaan 38. Terug naar de 18e eeuw.
Het huis is in 1912 ontworpen door Jacobus van Gils in de ‘Um 1800-Bewegung,’ een conservatieve bouwstijl die een reactie was op het rationalisme, waarvan bijvoorbeeld Hendrik Petrus Berlage een vertegenwoordiger was. De Lodewijk XVI-stijl uit het laatste kwart van de 18e eeuw was het ideaalbeeld. Veel gebouwen van deze stijl zijn net zoals hier breed, symmetrisch, sober, van baksteen gecombineerd met natuursteen, gevels voorzien van classicistische ornamenten zoals timpanen, torentjes, erkers, guirlandes en vazen. De nadruk lag op het monumentale en rijke karakter.
Dirk Pz Hudig, makelaar in assurantiën, was de eerste bewoner.
Zie voor meer informatie onder …………. Parklaan 38
Trappartij Parklaan 38
Parklaan 44. Een gebouw met veel uitgewerkte details
Dit woonhuis is een goed voorbeeld van Rotterdamse Jugendstil (Art Nouveau of nieuwe kunst) met schitterende details als: de zwarte smeedijzeren leuning, het glas en lood in de originele voordeur met mooi middenpaneel, rijk bewerkte pilaren, prachtige steendecoraties, kleine hoefijzertjes, afgeronde raamkozijnen en meer. Opvallend is ook de kleur van de baksteen. Veel Jugendstilvormen en -ornamenten hebben vloeiende lijnen en vinden hun oorsprong in de natuur. Rechts onderaan de pui staat ‘W.H.Lieuwens architect’, een soort handtekening als onder een schilderij.
Dr. D.P. Hoyer woonde vanaf 1904 op Parklaan 44; hij was een van de eersten die een huis op de zuidkant van de Parklaan liet bouwen. De zuidkant van de Parklaan ontstond toen de Westerhaven werd gedempt in 1902, net als de noordkant van de Calandstraat.
Details Parklaan 44
Westerkade 31. Een klassiek voorbeeld van een penthouse.
De woning die de architect Jan Hoogstad voor zichzelf heeft gerealiseerd aan de Westerkade in 1995-99 is een klassiek voorbeeld van een penthouse. Het woonhuis met dakterras en het onderliggende kantoorgebouw zijn ontstaan uit de verbouwing van een modernistisch kantoorgebouw uit de jaren zestig. Het meest zichtbare deel van de verbouwing is dat de gevel is vervangen en voor het grootste deel is bedekt met een glazen scherm dat als een tweede huid over de nieuwe gevel valt. De begane grond en entreepartij werden gewijzigd en op de vijfde verdieping werd op de bestaande betonconstructie een tweede woonlaag aan Hoogstads penthouse toegevoegd.
In 2016 werd het kantoorgebouw verbouwd tot vier appartementen met balkon.
De stroming die Hoogstad vertegenwoordigde, staat bekend als het Neorationalisme. Net als het Rationalisme in het begin van de 20e eeuw, dat een reactie was op de gevoelsmatige aanpak van Expressionisme en Jugendstil, is het Neorationalisme een reactie op de kleinschaligheid, de menselijke maat, het organisch bouwen of zoals architect Weeber het zegt: ‘een reactie op de nieuwe truttigheid’. Kenmerkend voor het Neorationalisme: geometrische vormen, functie en constructie duidelijk zichtbaar, toepassen industriële bouwmethodes (prefab).
Westerkade 31, jaren ’70 van de 20e eeuw. Op de achtergrond de Westerlaantoren, opgeleverd in 1962, links de laagbouw uit 1965: beiden kantoor voor Van Ommeren.
Westerkade 27 (en 29). Woonhuis van een belangrijke familie?
Het voormalige kantoor en de directiewoning van het scheepvaartbedrijf Hudig & Pieters (nu bekend onder de naam ‘De Maaskamer’), is aan het eind van de 19de eeuw ontworpen door Architectenbureau Muller, Droogleever Fortuyn. Zij zijn ook de ontwerpers van het directiegebouw van de HAL, het huidige Hotel New York.
Het pand is een typisch voorbeeld van laat negentiende-eeuwse burgerlijke bouwkunst in de neorenaissance-stijl. Het meest opvallend is de verhoogde halsgevel boven het zoldervenster met siernaald in de vorm van een kleine obelisk, een bolvormig gevleugeld medaillon met daarboven een kroontje. Het geheel heeft veel weg van een rijksappel, dus een machtssymbool. Nog eens twee rijksappels markeren de hoeken van het dak. Was het de bedoeling dit pand een voornaam karakter te geven, zodat de voorbijganger kon zien: hier woont een belangrijke familie?
Het complex heeft een intieme stadstuin met daarin een markante rode beuk die bij de bouw door de toenmalige eigenaar geplant is.
Westerkade, 13 t/m 19
Voor de stadsuitbreiding naar het westen (tweede Nieuwe Werk) stelde de gemeente als eis dat langs de Maas alleen woonhuizen mochten worden gebouwd.
De grond, nu Westerhaven 13 – 19, werd gekocht door 3 handelaren die een NV oprichtten voor de bouw van de woningen. P. Vermaas kreeg de opdracht voor het ontwerp. Samen met zijn broer had hij een scheepstimmerfabriek. Het ontwerp betrof 8 woonhuizen, met adres en ingang op Javastraat 2-12 en Zeemanstraat 1 tussen Rivierstraat en Zeemanstraat. Het ontwerp wordt een rondbogenstijl genoemd met 11e- en 15e-eeuwse motieven uit Venetië en Milaan naar Moorse stijl; een zogenaamde eclectische stijl. De huizen zijn in 1862 gebouwd.
Ieder huis had een tuinkamer, die diende als eet-en zitkamer en de ontvangsten konden op de eerste verdieping worden gehouden. In veel van de woningen zijn nu kantoren gevestigd.
Een KNMI-filiaal was gevestigd op de hoek van de Rivierstraat en de Westerkade
Rivierstraat/ Calandstraat: SSHR Caland II
Het pakhuis Caland II is gebouwd in 1860. Het gebouw kent een bijzondere historie.
Het was een fabriek waar lijnzaad tot olie werd verwerkt met een pelmolen.
De pers stond op de derde en vierde verdieping en de onderste verdiepingen werden gebruikt als opslag. De grondstoffen werden aangevoerd via de Westerhaven (nu Calandstraat) en met behulp van katrollen naar boven gehesen. Aan de buitengevel zijn de muurankers en katrollen nog te zien.
Na de Tweede Wereldoorlog nam de firma Reuchlin het pand over en werd het gebruikt als wijnpakhuis. De enorme houten balken binnen herinneren de huidige bewoners aan de geschiedenis van hun woning. Sinds 1983 wonen er studenten, net als in SSHR (Stichting Studenten Huisvesting Rotterdam) Caland I.
Rotterdamsche Stoom Rijstpel en Meelmolen
Calandstraat 25. Residence Caland Estate.
Studio Hartzema heeft in januari 2011 de opdracht gekregen tot het ontwerp van de herbestemming van het voormalige kantoorpand uit 1972. Het kantoor is getransformeerd en uitgebreid tot 11 huurappartementen in het duurdere segment.
Architectenbureau Studio Hartzema veranderde het karakter van het pand door de gevel, de entree en de verdieping-indeling aan te pakken. Het gevelontwerp had als uitgangspunt de bestaande kwaliteiten en kenmerken van het oude kantoorpand. Met een aantal ingrepen werden de sterke punten naar voren gehaald:
-Verschillende hoogtes gebruikt en uitgebreid.
-De ramen verdiepingshoog gemaakt en Franse balkons toegevoegd.
-Tweede Travee en de entree verhoogd; het laaghangende balkon boven de entree weggehaald.
-Een panoramische torenkamer met klok.
-De rommelige garage-ingangen gewijzigd.
-Een panoramische torenkamer met klok
-Een daklandschap toegevoegd.
Oude kantoorgebouw uit 1972
Calandstraat 24 t/m 36 Luxe Flatwoningen
Op deze plek stond het zeemanshuis, waarvoor Prins Hendrik, de broer van koning Willem III met de bijnaam 'Hendrik de Zeevaarder' vanwege zijn zeereizen, de beschermheer werd. Het is dan ook niet vreemd dat hij in 1855 de eerste steen legde. Het zeemanshuis werd in 1856 geopend en in 1938 gesloopt. Een gedenksteen ingemetseld op de hoek van het gebouw herinnert ons aan het zeemanshuis.
Op de vrijgekomen plek werden 32 flatwoningen, ontworpen door J.P.L. Hendriks, gebouwd. Elke woning heeft een erker waarbij de hoekwoningen voorzien zijn van een ronde, ver vooruitspringende erker. Vier trappenhuizen geven aan weerszijde toegang tot telkens 8 flatwoningen. De voor die tijd zeer moderne, ruime woningen hebben elk twee kamers en suite, twee slaapkamers, een keuken en badkamer. De woningen zijn vrij luxueus ingericht met centrale keukenverwarming, een badkamerinstallatie, koelkast, keukengeiser en een huistelefoon met de buitendeur. De benedenhuizen hebben tuinen van ca. 20 meter diep. Onder het gehele gebouw loopt een kelder van gewapend beton met bergruimte voor elke woning.
Het zeemanshuis
Westerkade 1-2. Westerkadehuis
Het Westerkadehuis is ten behoeve van de Steenkolen Handelsvereeniging N.V. (S.H.V.) gebouwd in 1914-1916 naar ontwerp in overgangsarchitectuur van J.P. Stok Wzn en G. Diehl, met decoraties in nieuwe kunststijl (Jugendstil/ Art Nouveau).
Het kantoorgebouw is opgetrokken uit vulkanische natuursteen. Het pand heeft een klassieke indeling van een basement met rustica (ruw blokwerk), banden (begane grond en eerste verdieping), een middendeel met (gedeeltelijk) een zuilenorde (tweede en derde verdieping) en als afsluiting een lagere vierde verdieping. Het gebouw heeft een vrijwel symmetrische opbouw. Op de hoek bevindt zich de ingang die wordt geaccentueerd door vier atlanten - respectievelijk één met schop, twee kolensjouwers, en één met grondboor. De muren en het plafond van de hal zijn prachtig gedecoreerd met geglazuurde tegels. De twee topgevels bevatten in de punt reliëfs met voorstellingen ontleend aan de scheepvaart.
Deurstuk boven de deur van de directeurskamer
Veerhaven 14 – 15. Kantoorgebouw Van Uden
In opdracht van scheepvaartmaatschappij Van Uden werd in 1910 naar een ontwerp van de architecten J.H. de Roos en W.F. Overeijnder in rijk gedecoreerde Overgangsarchitectuur begonnen met de bouw. Het pand kwam tot stand in twee bouwfasen. Het linker bouwdeel, met kantoor en bovenliggende directeurswoning, werd in 1910 opgeleverd. De toenmalige directeur van Van Uden, C. van ’t Hoff gaf de opdracht en ging erboven wonen. In 1915 werd het pand geheel in stijl door De Roos en Overeynder verdubbeld.
De gevel is voorzien van Art Nouveau elementen die naar de zee verwijzen; de vlaggenstoksteunen hebben vormen van zeepaardjes, een scheepsboeg met vrouwenhoofd en vissen. Het tegeltableau links toont een blazende wind, rechts de zeegod Poseidon met zijn drietand in een boot en in het midden een windroos. Alle drie toepasselijk voor het cargadoorsbedrijf dat het kantoorpand liet bouwen en als eerste gebruikte.
Zie voor meer informatie onder ………Veerhaven 14 – 15
Einde van de rondwandeling
Wij, de commissie Geschiedenis en Kunst van de Bewonersorganisatie Scheepvaartkwartier (BOS), hopen dat u van de rondwandeling genoten heeft. U kunt feedback naar ons versturen via ons email adres info@bos-rotterdam.nl