Introductie
Beste bezoeker aan het Scheepvaartkwartier! Graag nemen wij u mee langs de kunst op en nabij de kades van onze wijk. De wandeling is circa 1.5 kilometer lang. Het startpunt is bereikbaar met openbaar vervoer: neem de metro naar Leuvehaven of de tram naar de Westzeedijk.
Door te klikken op de knop “Open Google Maps” en de Google Map app te gebruiken, is de wandeling gemakkelijk uit te voeren. Veel plezier!
Start Wandeling
Westerstraat 10: Geveldecoratie The Horizon
Lineaire geveldecoratie: Zeeman met verrekijker (2004) van Cor Kraat. Het doel van de vaart bevindt zich altijd aan of achter de horizon. Gemaakt in 2004 voor de uitbreiding van het voormalige Maritime Hotel (Voorheen Zeemanshuis Stella Maris). Van beeldend kunstenaar Cor Kraat is in Rotterdam veel werk in de openbare ruimte te vinden. Een van zijn bekendste werken is de Nieuwe Delftse Poort.
Willemskade: Stella Maris
Oorspronkelijk een katholiek zeemanshuis; kwam van Katendrecht. Later interconfessioneel. Aan de buitenkant is de kapel versierd met een metershoog betonreliëf (sgraffito) waarin een zeeman te zien is, die het roer vasthoudt onder leiding van de Moeder Gods en Haar Kind. Het is gemaakt door beeldend kunstenaar Bas van der Smit. Aan beide zijden van het kunstwerk zijn fraaie blauw-gele glas-in-loodraampjes te zien. In de kapel stond een beeld: Maria, Sterre der zee (een kopie uit de Onze Lieve Vrouwe Kapel in Maastricht). Het oorspronkelijke Zeemanshuis Stella Maris is in de tweede wereldoorlog gebombardeerd. Op het laatste moment zijn het beeld en enkele kandelaren gered en later in de nieuwbouw gezet. Nu zijn in het gebouw studentenappartementen. Alle zeemanshuizen zijn verdwenen uit het Scheepvaartkwartier. (Zie artikel in PuntKomma van maart 2025.)
(Rotterdam in de wederopbouw door Anne Jongstra en Arie van der Schoor)
Monument Brandgrens - Willemskade ter hoogte van nr.18 (aan de waterkant)
Op de marmeren steen op de Willemskade wordt in tekst en met een plattegrond uitgelegd welk deel van de stad door het bombardement van 14 mei 1940 getroffen was. In 2006 wilde het gemeentebestuur van Rotterdam dat in het straatbeeld in de stad te zien is welk gebied dat was. Adriaan Geuze (landschapsarchitect), Perry Maas, Claudia Wolsfeld en Pieter Hoen ontwierpen een lichtlijn in de straten die gevormd wordt door kleine rode lampjes in de stoepen, die permanent de Brandgrens laten zien. In ieder rond rood lampje zie je vlammen met daarin de silhouetten van de brandende stad, een bommenwerper en het beeld De Verwoeste Stad van Ossip Zadkine).
Let op de tekst op de steen. Er is ook een aantal lampjes in het groen zonder de bommenwerper, dat zijn gevallen van "friendly fire”, vooral op het Noordereiland. Het was natuurlijk een wond in de stad en nog onnodig ook achteraf gezien. Nederland had al gecapituleerd, maar door de gebrekkige communicatiemiddelen in die tijd waren de Heinkel bommenwerpers niet op tijd gewaarschuwd.
(www.brandgrens.nl)
Tegelafbeelding Willemskade 23-24
Op de gevel van Willemskade 23 – 24 wordt in tegelafbeeldingen eigenlijk een heel verhaal verteld over de geschiedenis van Rotterdam en over het kantoor dat hier vroeger was. Bijna helemaal in wit en blauw met hier en daar nog andere kleuren zie je twee middeleeuwse burchten/kastelen. Die heetten Wena, zo gespeld, en Bulgerstein. Die vormden het begin van de stad Rotterdam. De firma Hudig & Veder had allerlei activiteiten en hier was haar kantoor. Aan de beroepen in de afbeeldingen zie je wat voor bedrijf ze hadden: handel, scheepvaart, industrie enz. Het kantoor is gebouwd in 1904 en de stijl noem je Art Nouveau of Jugendstil.
(www.architectuurgids.nl http://vriendennederlandstegelmuseum.nl/insitu/insitu_route_list.php?routenaam=ROT-01)
Willemskade 25. Wereldmuseum
In 1851 gebouwd door A.N.Godefroy voor de Koninklijke Nederlandsche Yachtclub, met als beroemd lid Prins Hendrik, zoon van Koning Willem II. Later museum, met veel objecten verkregen door Elie van Rijckevorsel, natuurkundige, wetenschapper en oprichter van de Erasmusstichting in 1911. Zijn vermogen en voorwerpen gingen naar het Museum voor Volk- en Landenkunde, het huidige Wereldmuseum.
Boven en langs de sierlijke gietijzeren balkons versieringen met maritieme symbolen als schepen, schelpen en drietanden (Neptunus). In de gevel zijn ook scheepsboegen als versiering aangebracht. Op de top van het hoektorentje staat een goudkleurige zeemeermin.
(Herman Romer – Het Scheepvaartkwartier / Parel aan de Maas.
www.architectuurgids.nl
Veerkade. Calandmonument
Het monument is gewijd aan Pieter Caland, de schepper van de Nieuwe Waterweg (1872), de broodnodige directe verbinding met zee. Het monument is een ontwerp uit 1906 van de architect H.J. Evers (architect stadhuis Rotterdam) met de beeldhouwer Arend Odé (beeld Johannes van Oldenbarneveldt, stadhuis Rotterdam) en werd bekostigd door de Rotterdamse burgerij. Bij het aftreden van burgemeester s'Jacob in 1906 bood de burgerij hem een cadeau aan, s’Jacob besloot om dit geld te gebruiken voor de oprichting van een monument ter ere van Pieter Caland. Het werd onthuld in 1907. Het monument werd opgericht op de huidige Coolsingel, vlak voor Rotterdams trots op dat moment, de Passage. Het plein voor de Passage met het monument werd al snel het Calandplein genoemd. In 1939 werd het monument om verkeerstechnische redenen naar de Veerkade verplaatst.
Het gedenkteken bestaat uit een monumentale fontein waarin een vierkante hoge onderbouw een obelisk draagt die door een bolvormige motief wordt bekroond. Hierop staat een gevleugelde vrouwenfiguur – de genius (beschermengel) van Rotterdam - die de Mercuriusstaf (handel) hooghoudt. Hieronder staan de wapens van stad en provincie, die herinneren aan de loop van de Waterweg. Aan de voorzijde staat een gedenksteen met het bronzen profiel van Caland, door een lauwerkrans en toepasselijk opschrift omgeven. Toepasselijke opschriften bevinden zich ook op de gedenktafels die tegen de drie overige zijden zijn geplaatst. Twee bronzen kinderfiguren symboliseren de handel en nijverheid van Rotterdam als handelsplaats.
Speenhoff schreef het lied: ‘de diender van het Calandmonument’ (te beluisteren op You Tube):
Op een snikhete dag in 1911 had de Rotterdamse dichter-liedjeszanger Koos Speenhoff bewust tegen het Calandmonument geplast, hij kon het niet meer houden, maar deed dit onder het oog van de toeziende agent en dat in 1911, het standbeeld was pas een paar jaar oud. De agent gaf hem een bekeuring. Speenhoff reageerde: ‘Agent, doe je plicht, maar morgen lacht iedereen je uit’. En zo had Speenhoff weer inspiratie voor een lied.
(Wikipedia Calandmonument; www.bkor.nl )
Veerhaven - Drijvend Kantoor
Het drijvend kantoor voor de Havenmeester van de Stichting Veerhaven is een voormalig onderkomen van de Rotterdamse rivierpolitie (opgericht per 1 augustus 1895). Het werd op 6 november 1911 geplaatst in de Parkhaven. Na de ingebruikname van het nieuwe bureau van de rivierpolitie aan de St. Jobsweg werd het drijvende politiebureau in 1938 overbodig. Nadat de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog de pontons vorderde werd het gebouwtje verplaatst naar Zwijndrecht, waar het in gebruik was als woonhuis tot het in 1995 voor het symbolische bedrag van 1 gulden werd verkocht aan de Stichting Veerhaven.
(Stichting Veerhaven Rotterdam)
Westplein; vijf beelden van belangrijke mannen
Bij gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Erasmusstichting in 2011 is als hommage aan de oprichter, dr. Elie van Rijckevorsel (1845 – 1928), een bronzen borstbeeld van hem vervaardigd door de Rotterdamse kunstenaar Robbert Jan Donker. Daarna is het plan gerezen om meerdere beelden te vervaardigen van prominente Rotterdammers. De vijf Rotterdammers in brons zijn van grote betekenis voor de stad: als reder, bankier, geleerde, weldoener of industrieel. Met elkaar staan ze voor de Rotterdamse doorzetters die welvaart en bloei aan de Maas hebben gebracht:
- Elie van Rijckevorsel (1845 – 1928) (woonde op Parklaan 3) koos het pad van de wetenschap, een richting die niet zo vanzelfsprekend was voor jongens uit het zakenmilieu. De globetrotter Van Rijckevorsel ondernam verscheidene natuurhistorische expedities naar Nederlands-Indië, Brazilië, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten, maar ook binnen Europa was hij regelmatig op reis. Tijdens zijn reizen verzamelde hij talrijke voorwerpen van kunstnijverheid, wapens en kledingstukken die de basis voor het Museum voor Land- en Volkenkunde (thans Wereldmuseum) zouden vormen. Praktisch zijn gehele vermogen kwam ten goede aan de door hemzelf in 1911 opgerichte Erasmusstichting.
- Daniel George van Beuningen (1877 – 1955) (woonde op Parklaan 46) was een zakenman die een monopolypositie verwierf in de verkoop en export van Duitse Roerkolen. Hij was directeur van de Steenkolen Handels Vereniging (SHV). Zijn imperium maakte hem tot een zeer vermogend man. Hij was een mecenas en heeft dankzij zijn schenkingen aan Museum Boijmans ervoor gezorgd dat deze stad een collectie op wereldniveau kon samenstellen. Zijn eigen vermaarde collectie werd na zijn dood aan Museum Boijmans geschonken dat sindsdien ook Van Beuningen in de naam voert. Hij beperkte zich niet tot de kunsten. Hij is medefinancier van Stadion Feyenoord en één van de stichters van het Havenziekenhuis.
- Louis Jamin (1881 – 1953) heeft lang als directeur in het bedrijf gewerkt en ervoor gezorgd dat het aantal Jaminwinkels in Nederland toenam van 50 stuks in 1907 tot circa 550 winkels in 1953. De winkels van zoetwarengigant Jamin hadden allure en boden lekkernijen voor alle rangen en standen en van jong tot oud. Jamin is een van de bedrijfsiconen die vergelijkbaar is met de uitstraling van andere grote Rotterdamse bedrijven en in Nederland even bekend is als bijvoorbeeld Philips. Louis Jamin woonde in Villa Welgelegen, Parklaan 15.
- Anthony van Hoboken (1756 – 1850) stond bekend als eigenaar van het Land van Hoboken met de villa die zijn zoon in 1852 liet bouwen. Van Hoboken, van eenvoudige komaf, had een groot zakelijk talent en klom op van pakhuisknecht tot een van de rijkste Rotterdammers. Hij bezat de grootste zeilvloot van Nederland, een eigen scheepswerf ‘Rotterdams Welvaren’, belegde daarnaast in tal van andere handelszaken en was tevens als assuradeur en bankier actief.
- Marten Mees (1828 – 1917) (woonde op Veerkade 7) was als bankier niet iemand die het speculatieve en grote avontuur zocht, maar heeft als stedelijk financieel intermediair er mede voor gezorgd dat Rotterdam eind negentiende eeuw de omslag naar de wereldhaven kon maken. Mees is daarnaast iemand die behoort tot de categorie van Rotterdamse burgers die het verantwoordelijk burgerschap hoog in het vaandel hadden. Zijn betrokkenheid bij volkshuisvesting, de oprichting van de Spaarbank, het Rotterdams Leeskabinet, maar ook zijn politieke betekenis en zijn rol binnen de kamer van Koophandel zijn maar enkele voorbeelden van zijn dadendrang en maatschappelijke relevantie. Mees was daarnaast een scherp denker die met zijn geschriften en publicaties ook als staathuishoudkundige meetelde.
Alle vijf de beelden zijn vervaardigd door dezelfde kunstenaar, Robbert Jan Donker. In 2013 zijn de vijf beelden officieel onthuld.
Robbert Jan Donker (in 1943 geboren in Amsterdam) studeerde van 1960 tot 1965 beeldhouwkunst aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen in Rotterdam. De kunstenaar woonde en werkte sindsdien in Rotterdam. Hij maakte mens- en vooral dierfiguren van de materialen brons en steen. Hij is in 2016 op 72-jarige leeftijd overleden na lange tijd ernstig ziek te zijn geweest.
(www.bkor.nl)
Veerhaven / begin Calandstraat, monument Rotterdamsche Lloyd
Het monument voor gevallen medewerkers van de Rotterdamsche Lloyd, een grote rederij, die met name op Nederlands-Indië passagiers en vrachtdiensten onderhield. De rederij had zijn hoofdkantoor in het gele gebouw op de hoek van de Calandstraat en de Veerhaven. De schepen die zich tijdens de Duitse invasie van mei 1940 buiten Nederland bevonden bleven onder Nederlandse soevereiniteit en bleven in de vaart bijvoorbeeld voor wapentransporten van de Verenigde Staten naar Engeland. Deze transporten, die in konvooien plaatsvonden werden regelmatig bestookt door torpedo's van Duitse onderzeeërs. Vele Nederlandse en Nederlands-Indische opvarenden vonden daarbij de dood. Het monument herdenkt ook Willem Ruys een van de directieleden en kleinzoon van de oprichter Willem Ruys JDzn (1809-1889). Het rechterpaneel van het monument laat zijn afscheidsbrief aan het bedrijf en personeel zien. Ruys was vanaf 1940 in de directie benoemd. In mei 1942 was Ruys opgepakt en als gijzelaar geïnterneerd in St Michielsgestel, samen met nog 460 andere notabelen (waaronder schrijver Simon Vestdijk, industrieel Frits Philips, hoogleraar Huizinga) uit alle hoeken van de Nederlandse elite. Zij dienden voor de Duitsers als onderpand om de Nederlandse bevolking in het gareel te houden. Bij "terroristische acties" tegen het Duitse bewind konden de gijzelaars worden gefusilleerd. Op 7 augustus 1942 vond zo'n aanslag plaats door de Nederlandsche Volksmilitie. Deze verzetsgroep beraamde een uiteindelijk mislukte aanslag op het spoorwegviaduct in Rotterdam met als doel treinen te laten verongelukken, waarin Duitse soldaten zaten die op verlofreis gingen. Wehrmachtsbefehlhaber Christiansen reageerde met een ultimatum: de bevolking kreeg tot 14 augustus de tijd om de daders aan te geven, anders zou een aantal gijzelaars worden gedood. Op 11 augustus deed burgemeester Müller via de Rotterdamse kranten nog een oproep, maar er kwam geen tip binnen. In de ochtend van 15 augustus werd Ruys (48jr) samen met 4 anderen, in de bossen van het landgoed Gorp en Rovert bij Goirle gefusilleerd. Deze eerste executie van gijzelaars maakte veel anti-Duitse gevoelens los en werkte dus contraproductief. De weerzin won het van het ontzag.
(Lloydatelier.nl ; oorlogsgravenstichting.nl)
Westerkade, nabij de River Bar, beeld Peter de Grote
Dit 2.70 m hoge bronzen beeld van tsaar Peter de Grote is speciaal voor Rotterdam gemaakt in opdracht van de Russische regering en met steun van de SBS Agro Bank Nederland NV. Zijn langgerekte gestalte doet zijn naam eer aan; zijn over het water turende blik symboliseert de belangstelling van de tsaar voor de Nederlandse scheepsbouw. De onthulling vond plaats in 1997, het Tsaar Peter de Grote-jaar dat de 300-jarige betrekkingen tussen Rusland en Nederland vierde. In september 2013 werd het beeld met roze verf beklad, waarschijnlijk als protest tegen de Russische wet tegen homo-propaganda.
(www.bkor.nl)
Kunstwerk ‘For you my love’
van de Rotterdamse kunstenaar Hulya Yilmaz. Vanaf 2003 stond het beeld bij de entree van Museum Boijmans Van Beuningen en was vanwege de langdurige renovatie in het museumdepot opgeslagen. Dit is een tijdelijke plek. Na de renovatie van Museum Boijmans keert de sculptuur weer terug naar zijn oorspronkelijke plek.
Met ‘For you my love’ (2003) probeert Yilmaz het immateriële, de lucht in de binnenruimte, vorm te geven in relatie tot het gebruikte materiaal. Dit ongrijpbare element beïnvloedt de grillige buitenkant van het bronzen beeld, waarin impliciet herkenbare elementen aanwezig zijn die doen denken aan natuurlijke groeiprocessen van een plant of dier. Het beeld is een eerbetoon aan haar moeder.
Yilmaz zoekt altijd naar een balans tussen zware en lichte elementen en creëert relaties tussen vorm, materiaal en grootte.
(www.bkor.nl)
Ter hoogte Rivierstraat op Westerkade- Monument voor stadsarchitect Willem Nicolaas Rose
Monument voor de stadsarchitect Willem Nicolaas Rose op de door hem in 1852 ontworpen Westerkade. Rose was, als geestelijke vader van onder meer het Waterproject en het Scheepvaartkwartier, van groot belang voor de ontwikkeling van Rotterdam. In 1954, 100 jaar na het raadsbesluit over het waterproject, werd Rose geëerd met een plaquette, ontworpen door de Rotterdamse kunstenaar Adriaan van der Plas, nu te zien in Museum Rotterdam. Het monument op de Westerkade werd gemaakt naar de bestaande plaquette (door Gregoir Donker, de zoon van Robbert-Jan Donker) en is onthuld op 8 oktober 2017. Geheel in de gedachte van Rose is achter het monument een kraan met drinkwater geplaatst.
(Wikipedia ; website BOS)
Ter hoogte van Vopak kantoor, Westerkade, beeld Poseidon
De watergod Poseidon van Tom Waakop Reijers (1948). Het bronzen beeld van 100 x 30 x 40 cm stelt de watergod Poseidon voor, een symbolische verwijzing naar het water en de haven. De kunstenaar, Waakop Reijers, heeft hem niet verbeeld in de traditionele gedaante van stevige man met witte baard, kroon en drietand, maar als slanke jongeman met een staf, uitkijkend over het water. Hij zit op een rots van zwart graniet.
De Gemeente Rotterdam ontving dit beeld in 1989 als geschenk van het Bewonerscomité en Wijkbelangen Scheepvaartkwartier. Schenkingen uit het bedrijfsleven zorgden dat het beeld gefinancierd kon worden.
Waakop Reijers woont en werkt in Rotterdam en is vooral bekend geworden door zijn standbeelden van Joop Zoetemelk (1986) en Coen Moulijn (2009).
Parkkade 1. Razzia Monument
Het Razzia Monument is opgericht ter nagedachtenis aan de 52.000 mannen en jongens uit Rotterdam en Schiedam die op 10 en 11 november 1944 door de Duitse bezetter werden opgepakt en weggevoerd om dwangarbeid te verrichten en aan degenen die zij achterlieten. Het monument ligt aan de Parkkade tegenover “de Ballentent” en naast het ‘Van Ommerenhaventje’ en verbindt door zijn ligging alle twaalf verzamelplaatsen van de razzia met elkaar. Met het uitzicht op de Maas worden de beide Maasoevers en het stroomafwaarts gelegen Schiedam hier met elkaar verbonden. Het monument is ontworpen door Anna Wenzel en je ziet een meer dan levensgrote staande vrouw en een knielende man van keramiek. Ze zijn gescheiden van elkaar en de plekken waar de beelden van elkaar losgesneden zijn worden met een bijna fluorescerend oranje kleur geaccentueerd. Dit staat symbool voor de wonden die de razzia achterlaat. De tekst op het monument luidt: ”Voor alle slachtoffers van de razzia 10 en 11 november 1944”.
Het monument is ontstaan uit een burgerinitiatief: de stichting Razzia Monument Rotterdam opgericht door René Versluis en Jan Willem Cleijpool, twee zonen van dwangarbeiders. Tijdens de wederopbouwperiode na de Tweede Wereldoorlog, was er weinig ruimte voor verwerking. Niet voor de mannen die hun ervaringen niet wilden delen, als ze het konden, ook niet voor de vrouwen en familie die hun eigen verhaal verzwegen. Nu is er een plek om stil te staan bij deze ingrijpende gebeurtenis uit de geschiedenis van de stad.
(Flos Wildschut Een razziamonument voor Rotterdam https://www.bkor.nl/documentatie/een-razziamonument-voor-rotterdam
https://razziamonument.nl)
Einde van de rondwandeling
Wij, de commissie Geschiedenis en Kunst van de Bewonersorganisatie Scheepvaartkwartier (BOS), hopen dat u van de rondwandeling genoten heeft. U kunt feedback naar ons versturen via ons email adres info@bos-rotterdam.nl